Η Κωστάρτσα όπως ονομαζόταν το Διχώρι μέχρι το 1927, είναι ένα από τα 13 χωριά του Νομού Φωκίδας, που απαρτίζουν σήμερα το Δήμο Βαρδουσίων. Βρίσκεται σε απόσταση 9 χιλιομέτρων ανατολικά από το μέσον της διαδρομής του οδικού άξονα Πενταγιούς – Αρτοτίνας.
Ειδικότερα, η θέση του Χωριού εντοπίζεται στις Νότιες παρυφές του Βουνού της Κωστάρτσας που είναι συνέχεια των Βωμών, το προς Δυσμάς παρακλάδι της οροσειράς των Βαρδουσίων.
Την περιοχή διασχίζει ο ποταμός Δάφνος (Κόκκινος) με παραποτάμους, το Μαυρονέρι, το Λουτόρεμα και το Νουτσομπρόρεμα. Ο ποταμός Δάφνος χύνεται στη λίμνη του Μόρνου.
Η Βωμαία περιοχή στης οποίας το κέντρο βρίσκεται η Κωστάρτσα, εκτείνεται δυτικά της οροσειράς των Βαρδουσίων και σε απόσταση 30 Km βορείως του φράγματος της τεχνητής λίμνης του Μόρνου.
Το Χωριό αποτελείται από δύο οικισμούς : Το Κάτω Χωριό ή Κάτω Κωστάρτσα και το Απάνω Χωριό ή Άνω Κωστάρτσα[1]
Το όνομα του Χωριού – το τοπωνύμιο ‘Κωστάρτσα’
«Το όνομα του αρχαίου οικισμού όσο και του μεσαιωνικού, δεν το γνωρίζουμε. Των νεότερων χρόνων δηλαδή της Κωστάρτσας εμφανίζεται για πρώτη φορά σε κείμενα του 18 αιώνα. Συγκεκριμένα :
1) Στο ιστορικό Δημοτικό τραγούδι που ιστορεί τη μάχη με τους Τούρκους το 1771 στη Ναύπακτο. Τότε σκοτώθηκε ο Βλαχοθανάσης
που γέρασε αρματολός στους κλέφτες καπετάνιος.
Η Κωστάρτσα αναφέρεται στο δεύτερο στίχο του τραγουδιού :
τρία πουλάκια κάθονται ψηλά στη Βουνιχώρα
τόνα τηράει τη Λιάκουρα και τ’ άλλο την Κωστάρτσα…
2) Σε έγγραφο του Μοναστηριού της Βαρνάκοβας σχετικό με τη μείωση των φόρων (του Μονα-στηριού) που συντάχθηκε το 1789, αναφέρεται επίσης το όνομα της Κωστάρτσας»
Έτσι μπορούμε με βεβαιότητα να ισχυριστούμε ότι το 1770 το χωριό εισέρχεται στη σύγχρονη εποχή με το όνομα Κωστάρτσα.
Το όνομα του χωριού είναι κατά μία εκδοχή βλάχικο και το πήρε σύμφωνα με σχετικό θρύλο από το όνομα μιας βλάχας (Ρουμάνας), της Κωστάρτσας, που το σπίτι της βρισκόταν στου Τσόνη το ρέμα κοντά στην Κάτω Βρύση. Η προσπάθεια ‘εξευγενισμού’ του ονόματος και η μετατροπή του από τους λόγιους σε Κωστάρ-ι-τσα υπήρξε ατυχής γιατί είναι αντίθετη με την όμορφη παράδοση και την ιστορία του Χωριού!
Τοπωνύμια του Χωριού:
Το χωριό έχει πληθώρα τοπωνυμίων των οποίων ο ρόλος στο παρελθόν ήταν σημαντικός γιατί προσδιόριζαν τις θέσεις των χωραφιών των βοσκοτόπων και κάποιων ιστορικών περιοχών. Τα πλέον γνωστά από αυτά είναι τα ακόλουθα :
Αποκλείστρα : Μικρή σπηλιά στη Δυτική πλευρά του Βουνού της Κωστάρτσας με σημαντική ιστορία. (1821-1826)
Βαθειά Λάκα : Η Βόρεια πλευρά του Βουνού της Κωστάρτσας
Βαρκά : Καλλιέργειες στις ΝΔ πλαγιές της Κρέκιζας.
Βελούχι : Πλούσια πηγή της Κρέκιζας κοντά στο Ξωκλήσι του Αϊ – Λια
Γιαννιόρεμα : Ρεματιά με συνεχή ροή χειμώνα καλοκαίρι, με πηγές στα ΝΔ της Κρέκιζας. Χύνεται στο Μαυρονέρι
Δεσόρεμα : Μικρή ρεματιά με συνεχή ροή χειμώνα καλοκαίρι. Το νερό κατέρχεται το Βουνό της Κωστάρτσας από τα ΝΑ και εκβάλει στο Μαυρονέρι.
Κάρκανος : Μικρό σπήλαιο(κατακρήμνιση} στην κορυφή του Βουνού της Κωστάρτσας Στον πυθμένα υπάρχει πάγος χειμώνα καλοκαίρι.
Καταφίδι(ή Καταφύγι): Κατακόρυφος βράχος στο κεφαλάρι ακριβώς πάνω από την Αγία Παρασκευή
Κόκλαινα : Το Νεκροταφείο του Χωριού
Κοτρονάκι : Το Ανατολικό σύνορο της Κωστάρτσας με τη Βουστινίτσα (Δάφνο)
Κρέκιζα : Η Δυτική πλαγιά του Βουνού της Κωστάρτσας όπου βρίσκονται βοσκοτόπια και τα μαντριά της Κωστάρτσας.
Λ’τόρεμα (Λουτάς) : Περιοχή με καλλιέργειες και άφθονα νερά.
Λιβαδάκια : Περιοχή κοντά στο Χωριό με αμπελώνες μετά τον Άγιο Σπυρίδωνα και του Τσούμα
Λουγγιές : Ποτιστικά χωράφια εκεί όπου συμβάλει το Μαυρονέρι στο Δάφνο Ποταμό.
Μαραθιάς : Αγροτικές καλλιέργειες στα ανατολικά κατεβαίνοντας το Μαυρονέρι.
Μικρό ρέμα : Μικρή ρεματιά πολύ κοντά στο Πάνω Χωριό. Το λιγοστό νερό του πότιζε τους κήπους μέσα στο χωριό.
Μνήματα : Βοσκότοπος ανατολικά του Βουνού της Κωστάρτσας
Παλιόπυργος : Περιοχή κοντά στο Άγιο Μηνά στη συμβολή του ρέματος του Λουτά με το Δάφνο Ποταμό
Παλιόσπιτα : Περιοχή στον Άγιο Μηνά όπου βρέθηκαν οι Ελληνιστικοί τάφοι και η επιτύμβια πλάκα της (ή του) Πυρριχίνας
Παλιοχώρι : Αγροτικές καλλιέργειες στα Ανατολικά του Χωριού (Άι-Νικόλας)
Πέρα–Σάρα : Βάραθρο βάθους 1000 μ πολύ κοντά στο Κάτω Χωριό πάνω στο Μονοπάτι Κωστά-ρτσας – Βουστινίτσας
Πλατύδρομος : Περιοχή συνάντησης των μονοπατιών από το Πάνω και το Κάτω Χωριό που οδηγούσε στα χωράφια στο Λ’τόρεμα,
θαυμάσιος εξώστης σήμερα με θέα τη Λίμνη του Μόρνου, τα βουνά της Πελοποννήσου, την Πενταγιού και τα Ντρεστενά
Σκάλα : Περιοχή κοντά στο Χωριό όπου υπήρχε λαξευμένη στο βράχο δίοδος του μονοπατιού που οδηγούσε στον Παλιόπυργο και τα Ντρεστενά
Σκοτεινή : Πυκνή δασική περιοχή στα Δυτικά του Χωριού. Σε μήκος 9 χιλιομέτρων καλύπτει τον αμαξιτό δρόμο προς τον Κεντρικό οδικό άξονα
Στ΄ Σκαφίδα τ’ Λάκα : Περιοχή πάνω στον οδικό άξονα Κωστάρτσας Αρτοτίνας μέσα στο δάσος της Σκοτεινής.
Στ΄ Ζαχαρή το Χωράφ(ι)΄: Ξέφωτο στο παλιό μονοπάτι από το Κάτω Χωριό προς τον Πλατύ-δρομο.
Στους Τούρκους : Ιστορική τοποθεσία κοντά στη Σκάλα
Τ’ Παπά τ’ Αλών(ι)’: Αλώνι στην Αγία Παρασκευή όπου οι Κάτω Χωριανοί αλώνιζαν τα γεννήματα και γιόρταζαν το Πανηγύρι.
Τζινιφτιά : Περιοχή ανάμεσα στη Πέρα Σάρα και τον Άγιο Μηνά με μικρές καλλιέργειες. Μέχρι σήμερα υπάρχει μικρή χωμάτινη δεξαμενή για τη συλλογή του λιγοστού νερού από το Σταυρόρεμα.
Τσούμα : Περιοχή δίπλα στον Άγιο Σπυρίδωνα με αμπελώνες. Μέχρι πρόσφατα υπήρχε εκεί πέτρινο πατητήρι.
Φτερόλακα :Το Δυτικό Σύνορο της Κωστάρτσας με το Νούτσομπρο (Ψηλό Χωριό) πάνω στον οδικό άξονα Κωστάρτσας Ντρεστενών.
Το μικρό και γραφικό Διχώρι, είναι αμφιθεατρικά χτισμένο, μέσα σε έλατα, καστανιές, καρυδιές και πλατάνια, σε υψόμετρο πάνω από 1200 μ. Πρόβα παράδεισου το χωριό, πραγματικό ησυχαστήριο, η πατρίδα της Γαλήνης.
Εδώ υπάρχουν στιγμές, που δεν ξέρεις τι να πρωτοθαυμάσεις και τι να πρωτοχαρείς. Απλώς ξέρεις πως τα όνειρα τελειώνουν κι η επιστροφή στην άχαρη και πολύβουη πόλη αποτελεί το ονειροδρόμιό σου. Το σημαντικότερο αξιοθέατο του χωριού είναι η δίπατη, πλατανοσκέπαστη πλατεία του, ίσως η ομορφότερη και μεγαλύτερη της Φωκίδας, που είναι στρωμένη με φυσική χλόη. Από την πλατεία προσφέρεται υπέροχη θέα στις ατέλειωτες άλλες γυμνές κι άλλες ντυμένες με το σκούρο πράσινο χρώμα των ελάτων, βουνοκορφές.
Ο σύγχρονος πέτρινος ξενώνας του χωριού κατατάσσεται στα αξιοθέατα, για τη θέα που προσφέρει, την απλή κομψότητά και την εκπληκτική ομορφιά του, εξωτερική κι εσωτερική. To μαγαζί του χωριού Τόπος συνάντησης των Διχωριτών και των φίλων του χωριού, στην κεντρική πλατεία, είναι ένας ζεστός, φιλόξενος χώρος, ντυμένος με πέτρα και ξύλο.
Με θέρμανση και τζάκι το χειμώνα και δροσιά το καλοκαίρι, μπορεί κανείς να απολαύσει τις τοπικές νοστιμιές, συνοδευόμενες με εκλεκτό κρασί και τσίπουρο. Γλυκές χειροποίητες προτάσεις για δώρα, και όχι μόνο, μπορείτε να προμηθευτείτε από το κατάστημα του Διχωρίου.
Μια σκέψη σχετικά μέ το “Διχώρι (παλιά Κωστάρτσα) Δωρίδος”